Uyku felci (Halk arasında "karabasan" olarak da bilinir), uyandıktan hemen sonra (hipnopompik felç olarak da bilinir) veya seyrek olarak, uykuya dalmadan hemen önce, bedenin geçici olarak hareket edememesi (felç olması) ile karakterize edilen bir durumdur.
Fizyolojik olarak, REM atonia olarak da bilinen REM uykusu sırasında oluşan normal felç ile yakından ilgilidir. Buna göre bazı bilim insanları ve fizikçiler bunun uyku döngüsünün "doğal" bir etkisi olduğuna inanır. Uyku felci beyin REM durumundan tamamen uyanık duruma geçse de beden felcinin devam etmesi durumunda oluşur. Bu durum, kişinin bilincinin tamamen açık olmasına rağmen hareket edememesine sebep olur. Ayrıca bu durum ile birlikte hipnopompik sanrılar olabilir.
Çoğu zaman, uyku felcine uğrayan kişi tarafından bunun bir rüya sebebiyle oluştuğuna inanılır. Bu yüzden, insanların hareket etmek istese de hareket edemediği rüya sayısı bu kadar fazladır. Uyku felcinin sebep olduğu sanrılar bazen durumun normal bir rüya olarak algılanmasına, bazen de oda içerisinde hayali şeyler görülmesine sebep olur.
Uyku felcinin başlıca belirtisi uyanma öncesi veya uyuma öncesi görülen kısmı veya geçici iskelet kası felcidir. Diğer bir deyişle, bir kişinin uykuya dalarken veya uyanırken hareket edememesi veya konuşamaması hissidir. Uyku felci ile birlikte hipnopompik sanrılar olabilir.1 Bu halüsinasyonlar işitsel, dokunsal ve/veya görsel olabilir. Uyku felci kişi tekrar REM uykusuna dönmeden önce veya tamamen uyanmadan önce birkaç saniye veya birkaç dakika sürebilir.2
Uyku felci, rüya gören bir kişinin rüyasında yaptığı hareketleri aynen yapmasını engellemek için REM uykusu süresince oluşur. Uyku felcinin fizyolojisi hakkında çok az şey bilinir. Bununla birlikte, uyku felcinin beynin pons bölgesindeki motor nöronların post-sinaptik inhibisyonu ile bağlantılı olduğu önerilmektedir. Özellikle, düşük seviye melatonin kasların uyarılmasını engelleyecek şekilde sinirlerdeki depolarizasyon akımı durdurabilir, ve rüyada yaşanan eylemin gerçekte yaşanmamasını sağlayabilir (mesela, rüyasında koştuğunu gören bir kişinin gerçekte koşmasını engellemek gibi).
Ayrıca, bu düzensizliği yaşayanlar ve narkolepsiden muzdarip olanlar arasında belirgin bir ilişki vardır. Fakat, değişik çalışmalar çoğu insanın hayatlarında en az bir kez uyku felci yaşadığını göstermektedir.
Bazıları, değişik faktörlerin uyku felci ve halüsinasyonların yaşanma olasılığını arttırdığını rapor etmişlerdir. Bunlar:3
Baland Jalal Cambridge Üniversitesi nörologları direkt uyku felcine yönelik bir tedavi yayınladılar, bu tedavinin adı Meditasyon-Rahatlama Terapisi ya da MR Terapi.56 Bu tedavi, çeşitli ülkelerdeki çalışmalara dayanmaktadır. Bu tedavinin bir kısmı nörolog Vilayanur S. Ramachandran ile oluşturulan nöroloji teorisinden alınmıştır. MR Terapi uyku felci sırasında uygulanan dört basamaktan oluşturmaktadır.7891011 (1) Atağın yeniden değerlendirilmesi (bilişsel yeniden değerlendirme); kişi gözlerini kapar, paniklemekten kaçınır ve atağı hayati tehlikesi olmaması şeklinde yeniden değerlendirir. (2) psikolojik ve duygusal mesafe alma (duygu regülasyonu); uyuyan kişi kendine olayı felaketleştirmenin (örneğin korku ve kaygının) durumu kötüleştireceğini ve süresini uzatacağını hatırlatır. (3) Dikkati içe odaklama meditasyonu; dikkati iç dünyadaki duygusal olarak önemli bir nesneye odaklamak. (4) Kasları gevşetme; kişinin kaslarını gevşetmesi, nefesini kontrol etmekten kaçınması, hareket etmeye çalışmaktan kaçınması. Bu tedaviyi destekleyen öncül vaka incelemeleri bulunmaktadır.
Özel
Genel
Orijinal kaynak: uyku felci. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.
Baland Jalal, How to Make the Ghosts in my Bedroom Disappear? Focused-Attention Meditation Combined with Muscle Relaxation (MR Therapy)—A Direct Treatment Intervention for Sleep Paralysis, in Frontiers in Psychology, vol. 7, 2016, DOI:10.3389/fpsyg.2016.00028. ↩
Baland Jalal, Response: Commentary: How to Make the Ghosts in my Bedroom Disappear? Focused-Attention Meditation Combined with Muscle Relaxation (MR Therapy)—A Direct Treatment Intervention for Sleep Paralysis , in Frontiers in Psychology, vol. 8, 2017, DOI:10.3389/fpsyg.2017.00760 ↩
Baland Jalal and Vilayanur S. Ramachandran (2014). Sleep paralysis and “the bedroom intruder”: The role of the right superior parietal, phantom pain and body image projection , in Medical Hypotheses, pp. 755–757, DOI:10.1016/j.mehy.2014.10.002 ↩
Baland Jalal and Vilayanur S. Ramachandran, Sleep Paralysis, “The Ghostly Bedroom Intruder” and Out-of-Body Experiences: The Role of Mirror Neurons , in Frontiers in Human Neuroscience, vol. 11, 2017, DOI:10.3389/fnhum.2017.00092 ↩
Baland Jalal, Andrea Romanelli and Devon E. Hinton (2015). Cultural Explanations of Sleep Paralysis in Italy: The Pandafeche Attack and Associated Supernatural Beliefs , in Culture, Medicine, and Psychiatry, pp. 651–664, DOI:10.1007/s11013-015-9442-y ↩
Baland Jalal and Devon E. Hinton (2013). Rates and Characteristics of Sleep Paralysis in the General Population of Denmark and Egypt , in Culture, Medicine, and Psychiatry, pp. 534–548, DOI:10.1007/s11013-013-9327-x ↩
Baland Jalal, Joseph Simons-Rudolph and Bamo Jalal (2013). Explanations of sleep paralysis among Egyptian college students and the general population in Egypt and Denmark , in Transcultural Psychiatry, pp. 158–175, DOI:10.1177/1363461513503378 ↩
Jalal, B., Sevde Eskici, H., Acarturk, C., & Hinton, D. E. (2020). Beliefs about sleep paralysis in Turkey: Karabasan attack. Transcultural Psychiatry. https://doi.org/10.1177/1363461520909616 ↩
lidérc , Magyar Néprajzi Lexikon, Akadémiai Kiadó, Budapest 1977, ISBN 963-05-1285-8 ↩
boszorkány , Magyar Néprajzi Lexikon, Akadémiai Kiadó, Budapest 1977, ISBN 963-05-1285-8 ↩
Ne Demek sitesindeki bilgiler kullanıcılar vasıtasıyla veya otomatik oluşturulmuştur. Buradaki bilgilerin doğru olduğu garanti edilmez. Düzeltilmesi gereken bilgi olduğunu düşünüyorsanız bizimle iletişime geçiniz. Her türlü görüş, destek ve önerileriniz için iletisim@nedemek.page